سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور از نیاز به مالچ‌پاشی ۶۵هزار هکتار از اراضی بیابانی از مساحت ۳۲.۵میلیون هکتاری بیابان‌های ایران به‌منظور جلوگیری از حرکت شن‌های روان و مقابله با ریزگردها خبر داده است؛ تصمیمی که هنوز با انتقاد کارشناسان مواجه است.
فرهاد سرداری، مدیر دفتر امور بیابان سازمان جنگلها به ایسنا گفت: سازمان جنگلها بررسی‌هایی را درباره این اراضی و اینکه آیا زیستگاه حیات‌وحش و گونه‌های گیاهی هستند یا خیر انجام داد و نقشه نقاطی که قرار است عملیات مالچ‌پاشی انجام شود در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست است تا مشخص شود آیا این نقاط جزو مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست است یا خیر؛ که اگر این سازمان نظرش را اعلام نکند مجبور به آغاز عملیات مالچ‌پاشی هستیم.
مالچ‌پاشی یکی از روش‌های کنترل کانون‌های گردوغبار و جلوگیری از حرکت شن‌های روان است که از یک دهه پیش در ایران آغاز شد و تأثیرات مخربی بر محیط زیست، حیات‌وحش و حتی سلامت ساکنان نزدیک به مناطق بیابانی که خاک آنها با شیوه مالچ‌پاشی تثبیت شده است بر جای گذاشت. کارشناسان مرتبط با بیابان در ایران همچون پروفسور پرویز کردوانی معتقدند مالچ‌پاشی نه تنها چاره کار نیست که تأثیرات منفی و مخرب آن بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها بیش از آن چیزی است که مجریان این شیوه برای مقابله با ریزگردها و تثبیت شن‌های روان تصور می‌کنند. آنطور که کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران به همشهری گفته است، مالچ نفتی از سال۱۳۴۲ از لیبی وارد ایران شد و نخستین بار برای تثبیت شن‌های روان در فتح‌آباد بوئین‌زهرا، در کاشان مورد استفاده قرار گرفت.
به گفته او، پیش از استفاده از این شیوه، در سال۱۳۴۰ برای مقابله با ماسه‌های روان، جنگلکاری آغاز شد و درختان تاغ نیز کاشته شد. اما ۲سال بعد که مالچ نفتی از لیبی به ایران وارد شد آنها ابتکار انگلیسی‌ها را برای تثبیت ماسه‌های روان در ایران به‌کار گرفتند و در شهرهای خوزستان، مانند اهواز و سوسنگرد از این شیوه استفاده کردند. آنطور که پرویز کردوانی گفته است، چون آن زمان انگلیسی‌ها برای نفت در لیبی مشغول به‌کار بودند، تپه‌های ماسه‌ای بیابان‌های لیبی را با مالچ نفتی می‌پوشاندند و از حرکت ماسه‌های روان جلوگیری می‌کردند تا فعالیت در این بیابان‌ها را برای خود آسان کنند. اما در سال۱۳۴۰ این شیوه برای تثبیت ماسه‌های روان در ایران آزموده شد و هنوز هم این روش منسوخ در ایران اجرا می‌شود، درحالی‌که استفاده از مالچ نفتی برای تثبیت ماسه‌های روان در بیابان‌های ایران خیانت است.
مالچ‌پاشی ساده‌ترین اما گران‌ترین و مخرب‌ترین شیوه برای مقابله با حرکت شن‌های روان و ایستادگی در برابر گردوغبار است. پرویز کردوانی ۱۳دلیل را برای توجیه‌ناپذیر بودن مالچ‌پاشی در اراضی بیابانی ایران اعلام می‌کند. او می‌گوید: مالچ‌پاشی شیوه بسیار گرانی برای مهار ریزگردها یا جلوگیری از حرکت شن‌های روان است. سال گذشته در استان سمنان و در شهر گرمسار محاسبه شد که اگر در یک هکتار از اراضی بیابانی اقدام به ریگ‌پاشی به‌جای مالچ‌پاشی کنند تنها ۷میلیون تومان هزینه دارد، درحالی‌که مالچ‌پاشی در این مساحت ۵۳میلیون تومان هزینه برداشته است. کردوانی می‌گوید: وقتی مالچ‌پاشی انجام شود، گویی تمام منطقه سوخته و به همین دلیل هم سازمان حفاظت محیط زیست با این شیوه در مهار ریزگردها و تثبیت شن‌های روان مخالف است. او با اعلام اینکه مالچ‌پاشی با افزایش ضریب حرارتی منجر به گرم‌تر شدن مناطق و وزیدن بادهای داغ می‌شود، گفت: به‌دلیل همین ضریب حرارتی بالاست که در عملیات مالچ‌پاشی جانورانی که زیر شن‌های منطقه هدف مالچ‌پاشی زیست می‌کنند همراه با پوشش گیاهی این مناطق نابود می‌شوند. کردوانی معایب دیگر مالچ‌پاشی را وجود فلزات سنگین سرطان‌زا در این ماده نفتی همچون سرب و تصاعد دوده و خطر ناشی از تصعید و تجزیه این ماده در مناطق گرم دانست که منجر به ایجاد سرطان در میان ساکنان مناطق نزدیک به هدف مالچ‌پاشی می‌شود. هدررفت آب ناشی از بارندگی‌ها به‌دلیل سفت شدن مناطق مالچ‌پاشی‌شده و احتمال افزایش سیل در این مناطق نیز به‌دلیل ناتوانی زمین در جذب آب همانند اتفاقی که در تپه‌های ماسه‌ای بوئین‌زهرا در آران و بیدگل رخ داده است، از دیگر معایب مالچ‌پاشی در نقاط بیابانی کشور به اعلام پرویز کردوانی است. ماندگاری مالچ در نقاط بیابانی نیز تنها ۳سال است که همین موضوع نقد جدی کارشناسان بیابان را به‌دلیل هزینه‌بر بودن استفاده از این شیوه برانگیخته است. کردوانی می‌گوید: به‌دلیل عمر کوتاه مالچ‌پاشی است که از قبل از انقلاب تا همین حالا در خوزستان و کاشان و نقاط دیگر همچون ریگان در سیستان و بلوچستان اقدام به مالچ‌پاشی کرده‌اند.
پرویز کردوانی و برخی دیگر از کارشناسان بیابان معتقدند که راه بهتر، کم‌هزینه‌تر و منطبق با موازین محیط‌زیستی نیز برای مهار ریزگردها و مقابله با حرکت شن‌های روان وجود دارد که همخوان با طبیعت است و نیازی به کشتار حیات‌وحش، ایجاد آلودگی‌های محیط‌زیستی و بازی با سلامت انسان‌ها ندارد.
آنها پیشنهاد «رس‌پاشی» به جای «مالچ‌پاشی» را برای تثبیت خاک در مناطقی که با حرکت شن‌های روان مواجه شده‌اند و حتی کانون‌های گردوغبار ارائه کرده‌اند. پرویز کردوانی سردمدار برنامه ریگ‌پاشی به‌جای مالچ‌پاشی است که توانست مسئولان محلی در گرمسار را متقاعد به آزمایش این شیوه به‌جای مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی گرمسار کند.
او به همشهری می‌گوید: ماسه‌های رسی در ایران به وفور وجود دارد و می‌تواند در ترکیب با آب شبیه به بتن عمل کرده و به تثبیت شن‌های روان کمک کند؛ حتی تخریب‌های محیط‌زیستی ندارد و با سلامت مردم بازی نمی‌کند، به‌دلیل سفید بودن نیز منطقه سوخته برجای نمی‌گذارد. کردوانی ادامه می‌دهد: دیگر امکان جنگلکاری برای مقابله با حرکت ماسه‌های روان به‌دلیل کاهش شدید آب‌های زیرزمینی وجود ندارد و تنها پیشنهاد جایگزین به‌جای مالچ‌پاشی که آسیبی به طبیعت، محیط‌زیست و سلامت مردم ساکن شهرهای بیابانی نمی‌زند همین پیشنهاد ریگ‌پاشی است.
منبع خبر:
