مالچ‌پاشی یکی از روش‌های تثبیت شن روان در بیابان‌های کشور است که سال‌هاست در کشور انجام می‌شود. استدلال متولیان برای مالچ‌پاشی این است که این بهترین روش برای تثبیت خاک و در نتیجه گردوغبار است و پس از این کار است که می‌توان عملیات‌های بیولوژیک مانند نهال‌کاری را انجام داد. اما مخالفان مالچ‌پاشی معتقدند که این روش منجر به نابودی تنوع زیستی می‌شود، به‌خصوص اگر مالچ‌پاشی در منطقه‌ای نادرست انجام شود. یکی از نقاطی که تاستان سال گذشته مالچ‌پاشی در آن آسیب بسیار زیادی به محیط‌زیست وارد کرد، شن‌زارهای اطراف فکه و چذابه تا بستان است. امسال ۲ نقطه از نقشه‌ای که سازمان جنگل‌ها و مراتع برای مالچ‌پاشی پیشنهاد داده است، از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست حذف شده است اما هنوز معلوم نیست که نقاط حساس فکه تا بستان شامل این حذفیات می‌شود یا خیر. با روی هم گذاشتن نقشه‌ای که دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها تهیه کرده و به تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسیده می‌توان متوجه شد که این مناطق بسیار به هم نزدیک است.
سال گذشته مالچ‌پاشی در این منطقه منجر به نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی بسیاری شد. با تدوین شاخص‌های مالچ‌پاشی که هفته گذشته در روزنامه همشهری منتشر شد، انتظار می‌رود که امسال این مناطق از مالچ‌پاشی در امان بمانند هرچند دستگاه‌ها و ماشین‌های مالچ‌پاشی هنوز از سال‌گذشته در منطقه مانده است اما با کمک شبکه‌های مجازی عملیات مالچ‌پاشی در این منطقه متوقف شد و وسعت نگرفت. به‌گونه‌ای که با بخشنامه سازمان حفاظت محیط‌زیست و همراهی سازمان جنگل‌ها، «مالچ‌پاشی در مناطق حفاظت شده» متوقف شد. بخشی از مناطق ذکر شده (فکه تا بستان) در منطقه حفاظت شده میش‌داغی قرار دارد ولی همه ماجرا این منطقه نیست. گونه‌های گیاهی و جانوری این منطقه در شن‌زارهای مناطق آزاد که ارزش اکولوژیک بالایی دارد با مالچ‌پاشی از بین خواهند رفت و یا منطقه را ترک خواهند کرد.
مالچ‌پاشی برای کنترل منشأ بروز گردوغبار و تثبیت شن‌های‌روان مدت‌هاست در حال انجام است و سابقه چند ده ساله دارد، اما محل آن به مرور زمان محل اختلاف شده است. همزمانی چند عامل مثل بروز فراگیر پدیده ریزگرد در شهر‌های جنوب غربی، وقوع خشکسالی‌های پی‌درپی، سد‌سازی‌‌های بی‌رویه در حوضه آبریز بالادست، ندادن سهم تالاب‌ها از حقابه‌های همیشگی، احداث تاسیسات نفتی در منطقه هورالعظیم و… باعث تشدید این پدیده نیمه طبیعی شده است.
برخی از متخصصان معتقدند شن‌زارهای خوزستان مانند شن‌زارهای کویر لوت و مرنجاب نیاز به تثبیت ندارند. ضمن اینکه وسعت این شنزارها اصلا با هم قابل مقایسه نیست. تپه‌های شنی در این منطقه اسم دارند چون اصلا جابه‌جا نمی‌شوند. سیدباقر موسوی محیط‌بان این منطقه با اشاره به اینکه شن‌زارهای خوزستان تا‌کنون باعث خالی شدن شهر یا روستایی از سکنه نشده است به همشهری گفت: در این مناطق حتی جاده و تاسیساتی هم وجود ندارد که بخواهند برای حفظ آن مالچ‌پاشی کنند. این شنزارها از هزاران سال پیش در کنار تالاب‌های بین‌النهرین واقع شده‌اند. اگر می‌خواهند شن‌زار تثبیت شود، باید تالاب‌ها را احیا کنند. منشأ بروز گردوغبار بستر تالاب‌هاست. محدوده تالاب را نیز از روی باقیمانده «شکم‌پایان» مانند حلزون‌ها می‌توان تشخیص داد. ۲سال خشکسالی مداوم باعث بروز ریزگرد و گردوغبار می‌شود. این پدیده فقط با آب تمیز و نه پساب‌های کشاورزی قابل کنترل است.
هم چنین، مالچ‌پاشی معیشت اهالی شن‌زارهای این منطقه را از بین می‌برد و گاهی اوقات باعث مرگ شتر ها می شود. و تنوع زیستی منطقه را نیز در معرض خطر نابودی قرار می دهد.
نویسنده: زهرا رفیعی
منبع خبر:
