سال های متوالی است که ایران درگیر پدیده نوظهور ریزگرد است و بسیاری از کارشناسان برای مقابله با این پدیده راهکارهای متعددی را پیشنهاد کردند که تاکنون هیچ یک موفقیت آمیز نبوده است.
مالچ ماده نفتی که چند سالی است برای طرح های بیابان زایی در برخی از مناطق ایران استفاده می شود. سال ۱۳۴۲ انگلیسی ها زمانی که در کشور لیبی نفت استخراج و برای تثبیت تپه ماسه های روان از باقیمانده فراورده های نفتی استفاده می کردند. به این صورت که مواد نفتی را روی این ماسه ها می پاشیدند تا این ماسه ها بر روی تپه ها ثابت بمانند به همین دلیل در همان سال بود که واردات مالچ نفتی به ایران آغاز شد و ایران نیز از این ماده برای تثبیت شن ها و ماسه های روان مناطق جنوبی و مرکزی استفاده کرد. نخستین بار در ایران در یکی از مناطق بوئین زهرا استان قزوین از مالچ نفتی استفاده شد پس آن هرجایی که ماسه های روان وجود داشت از این ماده نفتی بهره بردند که استفاده از این ماده چندین بار قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و چندین باز نیزپس از آن در خوزستان استفاده شد. انتقادات بسیاری در رابطه با این موضوع از سوی دوستداران محیط زیست و حیات وحش صورت گرفته است که با مالچ پاشی بسیاری از زیستگاه های کشور و همچنین حیات جانوران به خطر افتاده و یا نابود شده است.
بر همین اساس پروفسور پرویز کردوانی کویر شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان، در رابطه با اثرات مالچ نفتی بر طبیعت و حیات وحش اظهار کرد: از سال ۱۳۴۰برای مبارزه با بیابان زایی پروژه جنگل کاری آغاز شد و از جمله مناطق اولیه این پروژه حارث آباد سبزوار و زید آباد کاشان بودند. او افزود: از جمله اثرات منفی استفاده از مالچ نفتی در کشور را می توان به این موارد اشاره کرد:
۱- نفت ماده‌ای است که صد‌ها مشتقات دارد و مالچ نفتی نیز یکی از این مشتقات است.
۲-نفت را باید تبدیل به قیر کنند که برای تبدیل آن نیاز به صنعت و کارخانه مخصوص دارد که هزینه بر است.
۳-قیر یک ماده سفت است که برای تبدیل آن به مالچ نیاز به آب و ماده ممضوت کننده (ماده که بتوان اب را با قیر مخلوط کرد) دارد.
۴- برای مالچ پاشی به ماشین‌های مخصوص نیاز داریم.
۵- هنگامی که مالچ پاشی صورت می‌گیرد سراسر منطقه می‌سوزد که با این کار منظره بسیار زشتی ایجاد می‌شود که سازمان محیط زیست مخالف این موضوع است.
۶-با مالچ پاشی حرارت منطقه افزایش می‌یابد.
۷-تمام موجودات زنده با مالچ پاشی نابود می‌شوند.
۸- مالچ نفتی دارای فلزات سنگین است.
۹-با مالچ پاشی در زمان بارندگی اب به ماسه نفوذ نمی‌کند و در جایی جمع و تبخیر می‌شود.
۱۰- در زمان‌های که بارندگی شدید است ممکن است سیل ایجاد شود چرا که اگر باران ببارد اب آن به ماسه نفوذ می‌کند که با مالچ پاشی این اتفاق روی نمی‌دهد.
۱۱- در مناطقی که مالچ پاشی شده است دود بلند می‌شود چرا که پس از گذشت چند سال مالچ خاصیت خود را از دست داده و سست می‌شود و مانند دوده بخاری دود تولید می‌کند.
۱۲- نباید موجود زنده‌ای وارد منطقه‌ای که مالچ پاشی شده است پا بگذارد.
۱۳-مالچ‌ها دارای فلزات سنگین هستند.
کردوانی گفت: پدیده ریزگرد حدود ۱۰ سال است که در ایران ایجاد شده و منشا آن از غرب کشورهای عراق ، عربستان، سوریه و اردن و کمی دورتر نیز مانند مصر بود است همچنین ارتفاع این ریزگرد ها حتی به هزاران متر می رسید .
او ادامه داد:علاوه بر منشا خارجی در داخل کشور نیز ریزگرد ایجاد شده است پدیده ریزگرد در داخل کشور از بی آبی زمین های زراعی که برای آشامیدن به شهرها منتقل کردند به همین دلیل پوشش گیاهی از بین رفت و موجب ایجاد ریزگرد شد . کویر شناس و استاد دانشگاه افزود: براساس اعلام سازمان ملل در مقابله با بیابان زایی باید چند موضوع رعایت شود از جمله وجود مواد مورد استفاده در منطقه که ریگ یکی از موادی است که در طبیعت وجود دارد و می توان ازآن استفاده کرد. دشت های بین نائین و یزد دارای پوشش ریگی هستند یا اردکان به سمت انارک ریگزار است و گرد و غباری از آن منطقه پدید نمی آید یا اطراف دشت سد پیشین همه ریگزار هستند .شن و ماسه پایین دست سدهای ساخته شده را جمع آوری می کنند و همین منجر به از بین رفتن ریگ آن قسمت می شود.
از جمله فواید استفاده از ریگ در طبیعت برای جلوگیری از پدیده گرد وغبار، دسترسی به آن آسان است به صورتی که می توان در هر جایی این ماده را یافت کرد. ریگزار و قلوه سنگ و سنگ که تمام این ها به صورت طبیعی در طبیعت وجود دارند.مشکلات محیط زیستی از جمله بوی و دود و .. ندارد ، ارزان است (ریگ پاشی در هر هکتار ۷ میلیون تومان هزینه دارد اما مالچ پاشی در هر هکتار ۵۳ میلیون تومان هزینه دارد)،استفاده از ریگ برای همیشه است اما مالچ پاشی را باید هر چند وقت یکبار استفاده کرد. به گفته کردوانی پدر کویر شناسی ، راه های مقابله با بیابان و مقابله با ریزگرد با یکدیگر متفاوت است، برای تثبیت ماسه نیز باید مالچ رسی جایگزین مالچ نفتی شود. او گفت: البته در خوزستان مالچ رسی نیز برای تثبیت ماسه زارها مناسب نیست و تنها گزینه مناسب، پوشش گیاهی است زیرا پاشیدن بذر گیاه در ماسه زارها بسیار کم هزینه است و آب زیادی هم نمی خواهد.
کردوانی استفاده از مالچ زیستی را نیز مناسب نمی داند و می گوید: این نوع مالچ آب زیادی مصرف می کند که با شرایط کم آبی کشور به صرفه نیست علاوه بر این برای تولید این نوع مالچ باید زراعت و کارخانه هایی ایجاد شود که هزینه آن را بسیار بالا می برد این درحالی است ریگ نیازی به آب ندارد.
بنابراین به گفته این دانشمند ریگ بهتر هر نوع ماده دیگری برای مقابله با پدیده ریزگرد است، اما تاکنون مسئولان محیط زیست به این ماده توجه چندانی نداشته و تنها برای درآمد زایی خود به مالچ پاشی و کاشت درخچه های مهاجم ادامه می دهند .
منبع خبر:
