این نوشتار به تشریح روش‌های نسبتاً ساده نگه‌داری خاک می‌پردازد. تکنیک‌هایی که آب را به نفوذ در خاک وا می‌دارد تا حاصلخیزی خاک را افزایش داده و روند فرسایش را محدود کند. آب باران در مناطق خشک و بیابانی، به خاک نفوذ نمی‌کند و/یا به زمین آسیب می‌رساند. لذا بارندگی در این مناطق باعث فرسایش خاک می‌شود و لایه‌های بالایی زمین به عنوان حاصلخیزترین لایه خاک، از بین می‌رود. جلوگیری از گسترش این پدیده یک روش ساده برای افزایش قابل توجه عملکرد اراضی زراعی به‌شمار می‌رود. علاوه بر این، این تکنیک‌های ساده، میزان نفوذ آب در خاک را افزایش می‌دهد که این امر در مناطقی با میزان بارندگی کم بسیار سودمند است. در ادامه به روش‌های بنیادی و مرسوم مبارزه با بیابان‌زایی و فرسایش خاک می‌پردازیم.
- تکنیک «نیمه ماه»
این روش در حقیقت ایجاد حوضچه‌های نیم‌دایره‌ای به قطر ۲ تا ۶ متر است که برای نگه‌داشت آب در دامنه‌های با شیب ملایم (۳٪) حفر شده‌اند (شکل ۱). زراعت در در لبه پایین دست این حوضچه‌ها انجام می‌شود. می‌توان پایین‌دست حاشیه زمین در اطراف این حوضچه‌ها با سنگریزه تقویت نمود. اغلب این حوضچه‌ها در ردیف های پشت سر هم با فاصله چهار متری از یکدیگر قرار می‌گیرند. کمپوست یا کود برای بهبود باروری خاک به این حوضچه‌ها افزوده می‌شود. هنگامی که در کشاورزی از سیستم نیمه ماه استفاده می‌شود، خاک های کم‌حاصلخیز نتیجه بهتری می‌دهند. این روش مناسب مناطق با میزان بارندگی کمتر از ۶۰۰ میلی‌متر است. اثر این حوضچه‌ها باعث می‌شود تا گیاهان خود را در فصل اول احساس کنند. اگر کود اضافه شود، می‌توان با این تکنیک به تولید یک تن دانه ذرت خوشه‌ای در هکتار نیز دست یافت (شکل ۱).
هزینه: حدود ۷۵ یورو به ازای هر هکتار
۲. تکنیک «حفره‌های زای»
این روش شامل حفر سوراخ‌هایی به عمق ۳۰ سانتی‌متر در فواصل منظم است که سپس با کمپوست یا کود پر می‌شوند. این روش به ویژه در خاک‌های سخت شده و تخریب شده‌ی غیر حاصلخیر مفید است، زیرا این حفره‌ها رواناب را در خود نگه می‌دارند و باعث حاصلخیزی دوباره زمین می‌شوند. با این روش، با افزودن موانع سنگی (بند بعدی را ببینید) می‌توان به برداشت حدود ۸۰۰ کیلوگرم محصول در هکتار دست یافت (شکل ۲).
هزینه: حدود ۷۵ یورو به ازای هر هکتار
شکل ۱- تکنیک «نیمه ماه»
3. تکنیک ایجاد «موانع سنگی»
این روش مشابه تکنیک «نیمه ماه» می‌باشد. ایجاد موانع سنگی با کند کردن حرکت رواناب، روند فرسایش خاک را محدود و نفوذ آب به خاک را افزایش می‌دهد. این روش برای دامنه‌های با شیب ملایم تا متوسط در زمین‌های شنی یا رس-ماسه‌ای مناسب است. در این روش دیوارهای سنگی کم ارتفاع حدود ۲۵ سانتی‌متر عمود بر شیب ساخته می‌شوند. پیش‌بینی می‌شود با اجرای این تکینیک تولید غلات یا علوفه با افزودن کود می‌تواند تا ۲۰٪ افزایش یابد. این روش برای مناطق با میزان بارندگی کمتر از ۸۰۰ میلی‌متر مؤثر است (شکل ۳).
هزینه: ۱۳۰ تا ۲۵۰ یورو به ازای هر هکتار
شکل ۳- تکنیک ایجاد «موانع سنگی»
۴.تکنیک حفر «تراس»
تراس گودالی به طول ۷۰ سانتی‌متر با شانه خاکی است که خطوط همتراز طبیعی زمین را دنبال می‌کند. تراس‌ها حدود سی‌متر از یکدیگر فاصله دارند. اصول احداث تراس‌ها دقیقاً مانند تکنیک ایجاد «موانع سنگی» است. تراس مانعی برای جریان آب است که فرسایش را محدود کرده و باعث افزایش نفوذ آب به زمین می‌شود. این روش در بیش از یک میلیون هکتار از اراضی کشور تونس مورد استفاده قرار گرفته‌است. حفاری تراس‌ها با این حال کاری سخت و انرژی‌بر است. یک فرد برای حفر ده متر نیاز به یک روز کامل زمان دارد. بنابراین این پروژه‌ها باید در مقیاس جامعه یا دهکده انجام شود (شکل ۴).
هزینه: ۱۴۰ یورو به ازای هر هکتار
۵. تکنیک اجرای «سدهای ماسه‌ای» و «آب‌بندهای فیلتر»
سدهای ماسه‌ای بندهای کوچکی هستند که بیشتر اوقات در یک دوره آب فصلی یا متناوب ساخته می‌شود. این امر باعث انباشته شدن ماسه‌ها در بالادست سد می‌شود. شن و ماسه، بسته به اندازه سد، می‌توانند تا ۴۰% آب را درون خود نگه‌دارند. سد در حقیقت یک دیوار سنگی یا بتنی است که باید در جایی که بستر رودخانه سنگی است، نصب شود.
سدهایی از این دست دو مزیت عمده دارد:
- احداث سد دسترسی آسان به آب را فراهم می‌نماید. بسته به میزان بارندگی منطقه، آب برای مدت طولانی در ماسه‌ها ذخیره می‌شود. تنها آنچه که مورد نیاز است حفر در شن و ماسه برای پیدا کردن آب فیلتر شده توسط ماسه است و به همین دلیل آب استخراج شده از این سدهای ماسه‌ای نسبتاً تمیز است.
- آب موجود در سد به داخل زمین نفوذ می‌کند و در نتیجه سطح سفره‌های آب زیرزمینی را بالا می‌برد. این اتفاق اغلب تأثیر بسیار مهمی در رشد گیاهان در بالادست و پایین دست سد دارد.
«آب‌بندهای فیلترکننده» چیدمانی نسبتاً مشابه سدهای ماسه‌ای دارند. «آب‌بندهای فیلترکننده» یک سازه سنگی مهندسی‌شده بدون بتن است که در برابر یک رواناب قوی در زمین‌های زراعی ساخته شده است. بسته به محل و شدت رواناب، از ۰.۵ تا ۲ متر ارتفاع ، ۳۰ تا ۲۰۰ متر طول و ۱ تا ۴ متر ضخامت دارد. با بارش باران، رسوبات در بالادست آب‌بندجمع می‌شوند و به مقابله با فرسایش کمک می‌کنند. «آب‌بندهای فیلترکننده» در ذخیره آب نسبت به سدهای ماسه‌ای کارایی کمتری دارند زیرا اجازه می‌دهند آب از میان آن عبور کند. با این حال، ساخت آنها آسان‌تر است زیرا نیازی به ساخت بتن نیست.
- مزایا و معایب روش‌های یاد شده
۱. مزایا
عملکرد بهتر از اراضی زیر کشت
اقدامات مؤثر در برابر تضعیف و تخریب زمین
۲. معایب
بیشتر این روشها بسیار پرکار هستند و نیاز به نیروی انسانی بسیاری دارند.
- پیشنهاد منابع مطالعاتی بیشتر
| ردیف | نام سازمان | شرح | موضوع | آدرس اینترنتی |
| ۱ | FAO | سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد | مطالعه موردی تکنیک‌های ارائه شده | http://www.fao.org/3/x9681f/x9681f06.htm http://www.fao.org/3/T1765F/t1765f0r.htm http://www.fao.org/3/T1765F/t1765f0q.htm |
| ۲ | CILLS | کمیته بین‌المللی دائمی برای کنترل خشکسالی در منطقه ساحل (آفریقا) | https://www.cilss.int/ | |
| ۳ | IAHS | انجمن بین‌المللی علوم هیدرولوژی | مطالعه پیرامون «آب‌بندهای فیلترکننده» | http://iahs.info/redbooks/a199/iahs_199_0299.pdf |
| ۴ | TILZ | منطقه آموزش بین المللی Tearfund | مطالعه بیشتر پیرامون «زراعت با متد حوضچه‌های نیمه ماه» | http://tilz.tearfund.org/Francais/Pas+%C3%A0+Pas+41-50/Pas+%C3%A0+Pas+41/L+agriculture+en+zone+aride.htm |
| ۵ | Vertigo | بررسی علوم زیست‌محیطی | مطالعه پیرامون حفر «تراس» | http://vertigo.revues.org/9354 |
| ۶ | SOS Sahel | گروه کاری بیابان‌زدایی یک شبکه فرانسوی از اعضای بین‌المللی است که متعهد به مبارزه با بیابان‌زایی در قاره آفریقا هستند. | کنترل بیابان‌زایی | http://www.gtdesertification.org |
| ۷ | Excellent | پیشرو در زمینه احداث و بهره‌برداری سدهای ماسه‌ای | اطلاعات کامل پیرامون «سدهای ماسه‌ای» | http://www.excellentdevelopment.com/ |
| ۸ | The Water Project | سازمان غیرانتفاعی فعال در زمینه تأمین آب مناطق جنوب صحرای آفریقا | مطالعه پیرامون «سدهای ماسه‌ای» | https://thewaterproject.org/sand-dams |
منبع: https://wikiwater.fr/e12-soil-arrangement-technologies
